Bir şarkıyı pek de beğenmediğiniz halde birkaç kere duyduktan sonra ağzınıza takıldığını fark etmişsinizdir. İşte biz bu durumu maruz kalma etkisi ile açıklıyoruz.

Bu etkinin ileri sürdüğü düşünceye göre, bir şeye ne kadar fazla maruz kalırsak o şeyi sevme ihtimalimiz de o kadar artar. Ya da katlanabilme ihtimalimiz mi demeliydik, bilemiyoruz. Fakat biz nasıl adlandırırsak adlandıralım, istatistik bilimi, fazla maruz kaldığımız olguları tercih etme sıklığımızın arttığını söylemekte.

Örneğin pek de sevmediğiniz bir arkadaşınızı sık sık görmeye başladığınızda o arkadaşınızla ilgili daha olumlu şeyler düşünmeye başlarsınız. Tabii arkadaşınızla eskisinden daha iyi anlaşmaya başlamış da olabilirsiniz fakat şu an o ihtimali göz ardı edeceğiz. Sizde veya arkadaşınızda hiçbir olumlu değişimin gerçekleşmediği durumda bile arkadaşınıza eskisinden daha yakın hissetmeye başlamanızın sebebi, arkadaşınızı sık sık görmeye başlamanızdır. Bunun nedeni ise bilinçaltınızın sık sık gördüğünüz şeyleri ‘’tehlikesizler kategorisi’’ altında topluyor olmasıdır. 

Örneğin, sosyal psikolog Robert Zajonc, gerçekleştirdiği bir deneyde katılımcılara Çince karakterler, yabancı yüzler ve başka bir dilden semboller göstererek bu görselleri değerlendirmelerini istiyor. Katılımcılar arasında deneye ilk defa katılanlar olduğu gibi yirmi beşinci kez aynı deneye katılanlar da bulunmakta ve aslında deneyin kilit noktası da burada ortaya çıkıyor. Bu deneyin sonuçları bize, katılımcıların bir görsele ne kadar fazla maruz kalırlarsa o görseli olumlu olarak değerlendirme oranlarının da oldukça arttığını gösteriyor. Böyle bir gerçeği keşfettiğinizi düşünsenize… Veriler karşısında şaşırmamak pek de mümkün değil sanki.

Yapılan çalışmalar da Zajonc’un deneyi ile sınırlı kalmıyor. Yıllar geçtikçe psikologlar benzer deneyler yaparak bu teoriyi defalarca kanıtlıyorlar ve teori, sosyal psikoloji literatüründe maruz kalma etkisi adıyla yerini alıyor.

Maruz kalma etkisini en çok gözlemlediğimiz sektör ise reklamcılık. Düşünsenize, bir reklam filmi sizce neden gün içinde onlarca kere yayınlanıyor? Veya reklam filminin gösterimi neden birkaç gün ile sınırlı kalmak yerine bazen aylarca devam edebiliyor? Cevabın daha fazla potansiyel müşteriye ulaşmak olduğunu düşünüyorsanız biraz yanılıyorsunuz. Zira bunun tek sebebi daha büyük kitlelere ulaşmak değil, aynı kişilere reklamı defalarca göstererek hedef kitlenin ürün ya da hizmete karşı duyduğu sempatiyi artırmak. Tabii bu da satışları artırmanın bilinen en etkili yöntemlerinden biri. Bir düşünün, ilk defa gördüğünüz bir ürünü ne sıklıkla hemen satın alıyorsunuz? Neredeyse hiçbir zaman değil mi? Ama birkaç kere gördüğünüz bir ürünü incelemeye başlayıp değerlendirmeniz doğrultusunda satın alıp almayacağınıza karar vermeniz neredeyse tüm ürün ve hizmet alışverişlerinizde fark etseniz de etmeseniz de gerçekleştirdiğiniz davranış biçimi.

Düşünce ve davranışlarımız bu kadar kolay yönlendirilebiliyorken özgür iradenin varlığından bahsetmek biraz garip olsa gerek.